W uprawach sadowniczych Polski występuje ok. 23 gatunków motyli zwanych zwójkówkami liściowymi. Już sama nazwa określa ich sposób funkcjonowania w środowisku. Miejscem bytowania gąsienic tych motyli są bowiem liście, które w najróżniejszy sposób zwijają lub przy pomocy przędzy łączą ze sobą, tworząc kryjówki, z których wychodzą na żer. Te wielożerne szkodniki zasiedlają różne gatunki drzew liściastych, w tym także różne gatunki drzew owocowych.

Szczególnie chętnie bytują i żerują na drzewach jabłoniowych. Gąsienice zwójkówek prowadzą skryty tryb życia. Na żerowanie wychodzą poza swoje kryjówki, ale najczęściej nocą. Należy podkreślić, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat obserwujemy ciągłą tendencję wzrostową ich liczebności. Jest to grupa szkodników, która niewątpliwie przysparza sadownikom najwięcej kłopotu a często zaskakuje ich swoją obecnością i powodowanymi stratami. Gąsienice zwójkówek dość łatwo można odróżnić od gąsienic innych motyli, gdyż podrażnione „uciekają”, najczęściej do tyłu, szybkimi „wężowatymi ruchami” aby następnie opuścić się przy pomocy nitki przędzy na inną część rośliny lub do podłoża sadu. W przypadku gąsienic młodych stadiów (I, II) trudne jest określenie ich przynależności gatunkowej.

Dopiero gąsienice starszych stadiów są łatwiejsze do rozpoznania i zakwalifikowania do konkretnego gatunku. Szkodliwość gąsienic zwójkówek polega nie tyle na uszkadzaniu liści i pąków ile zawiązków i owoców. Często obraz żerowania na owocu jest charakterystyczny dla gąsienic określonego gatunku. Nie będzie przesadą

stwierdzenie, że w wielu sadach właśnie zwójkówki powodują najwyższy procent uszkodzeń owoców. Badania ostatnich lat prowadzone w wielu rejonach wykazały, że w poszczególnych sadach występują różne gatunki, ale najczęściej są to takie jak: zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka, wydłubka oczateczka, zwójka różóweczka. Ta ostatnia często zasiedla również sady śliwowe i plantacje porzeczki. Na podstawie regularnie prowadzonego monitoringu wiemy, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat zwójka siatkóweczka znacznie rozszerzyła swój zasięg i jest jednym z ważniejszych gatunków na terenie całej Polski.

Związane jest to ze zmianami klimatycznymi, które umożliwiają gatunkom bardziej ciepłolubnym, a do takich należy właśnie zwójka siatkóweczka, rozprzestrzeniać się na coraz to nowe tereny. Wymienione wyżej gatunki występują na obszarze całego kraju. Niektóre z nich są aktywne od wczesnej wiosny do końca lata, są to; zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka (mają dwa pokolenia w sezonie wegetacyjnym) oraz wydłubka oczateczka, która ma jedno pokolenie ale rozciągnięty okres występowania. Do monitorowania obecności i liczebności większości ważnych ekonomicznie gatunków zwójkówek występujących w sadach dostępne są pułapki feromonowe. Powinny one znaleźć się w każdym racjonalnie prowadzonym sadzie ponieważ są niezwykle użytecznym narzędziem ułatwiającym ustalenie obecności danego gatunku, termin rozpoczęcia lotu, jego dynamikę oraz pozwalają stwierdzić jakie gatunki są w danym obiekcie dominujące. Ten ostatni element jest bardzo ważny dla opracowania programu zwalczania. Pułapki są również bardzo przydatne do ustalenia precyzyjnych terminów letniego zwalczania zwójkówek.

Prof.dr hab. Remigiusz Olszak
Instytut Praktycznego Sadownictwa